De F Demented van McCartney

BFNLBDJ´s Cellar Full Of Remixes, BFNL Columns

Ik heb met veel plezier de zes afleveringen gekeken van McCartney 3, 2, 1. Daarin wordt McCartney geïnterviewd door producer Rick Rubin.

McCartney als Verteller
Wat In de pers veel aandacht kreeg en waar wij als echte fans natuurlijk geen genoeg van kunnen krijgen, is het feit dat “niet eerder vertelde verhalen en niet eerder gehoorde muziek aan bod zal komen”. Daarom zat ik ook met mijn aantekeningenboekje paraat om de zes afleveringen te “binge-watchen” en alle nieuwe feitjes en wetenswaardigheden te noteren. Tot mijn grote spijt moet ik U meedelen dat mijn aantekeningenboekje nog steeds leeg is. Weliswaar hoorde ik wat dingetjes die ik nog niet meende te kennen. Toen ik in mijn boekenkast ging rommelen, vond ik terug dat McCartney precies hetzelfde al eerder had verteld. Meestal zelfs letterlijk hetzelfde! Toch is het knap, hoe McCartney iedere keer weer een verhaal weet te vertellen alsof hij het op dat moment verzint en alsof hij een wereldprimeur meedeelt aan de journalist (die ook zeer gelukkig uit zijn ogen kijkt en zijn literatuur niet kent…) Een bijzondere gave van McCartney.

De Mysterieuze F Demented
Toch is het leuk om de serie te bekijken omdat McCartney er nu bij zingt, of soms wat gitaar erbij speelt. Een mooi voorbeeld daarvan is het gebruik van een bijzonder akkoord, dat McCartney de “F demented” noemt. Dat is een grappige uitdrukking voor muzikanten, een soort kruising tussen ‘F Augmented’ en ‘F Extended’, wat akkoorden zijn die veel in jazzmuziek gebruikt worden. Het komt erop neer dat McCartney niet weet hoe het akkoord heet en dan geeft hij het maar een naam. De vraag voor ons als Beatles fans is natuurlijk: wat is de juiste naam voor dit akkoord?

McCartney vertelt (net als in 2004) hoe hij in Hessy’s muziekwinkel kwam in Liverpool toen The Beatles nog maar net begonnen waren.

Daar was een jazzgitarist werkzaam als verkoper, Jim Gretty. Deze Gretty speelde aan mogelijke klanten wat voor op een gitaar, waarbij hij voor McCartney en Harrison een jazzy akkoord speelde. McCartney keek goed hoe Gretty dit speelde en leerde zichzelf thuis dit akkoord te spelen.

Dan laat McCartney aan Rick Rubin horen hoe hij dit akkoord – de F Demented dus – gebruikte In het liedje Michelle. Michelle verscheen op Rubber Soul in 1965, maar McCartney schreef het al jaren eerder. Hier hoor je het F demented-akkoord onder de woorden ‘ma belle’.

Demented, of Hendrix?
We kunnen nu wel verklappen dat dit akkoord genoteerd wordt als F7#9. In het Nederlands heet dit akkoord “F dominant septiem overmatig none”, of in het Engels “F dominant seven sharp nine”. We kunnen McCartney dus wel vergeven dat hij dit liever ‘F demented’ noemde!

Hetzelfde akkoord kun je met een andere vingerzetting spelen, d.w.z. dat je de vingers op andere punten op de snaren zet, maar uiteindelijk wel dezelfde noten speelt in het akkoord.

Op die alternatieve manier gespeeld is het “dominant seven sharp nine”-akkoord bekend geworden als het ‘Hendrix’-akkoord. Hoewel dit akkoord al lang daarvoor gebruikt werd (in jazz dus), maakte Jimi Hendrix het beroemd door er op een nieuwe manier gebruik van te maken (als tonic, of tonica in het Nederlands). Mooie voorbeelden zijn “Foxy Lady” en “Voodoo Child (Slight Return)”. Ken Uw Klassieken!

Dat is McCartney niet ontgaan en hij heeft een paar leer ‘live’ een stukje van de Foxy Lady-riff gespeeld bij zijn Let Me Roll It.

Waarom zo’n ‘demented’-akkoord zo bijzonder, misschien wel agressief, klinkt valt wel uit te leggen. We weten waarschijnlijk dat majeur- en mineurakkoorden verschillend klinken.

Majeur is meer opgewekt, vrolijk en mineur klinkt serieuzer. Het aardig van zo’n ‘demented’-akkoord is dat het tegelijkertijd een majeur- en een mineurakkoord is. Vandaar de ingebouwde spanning in het akkoord.

De productie van George Martin op Rubber Soul maakt van Michelle eigenlijk een wat te zoet liedje. Oorspronkelijk zat er meer agressie in, gevoed door het Gretty-akkoord; dit kunnen we nog horen op de demo uit 1963:

Harrison en het ‘Hendrix’-akkoord
George Harrison was er ook enthousiast over en gebruikte dit akkoord later bij zijn solo in Till There Was You, op 1m27s.

Dat was creatief van George, want in de originele versie komt dit akkoord niet voor! Nog wat later liet Harrison er geen gras over groeien: het Gretty/Hendrix-akkoord opent de LP Revolver op spectaculaire wijze:

Harrison speelt het akkoord hier op de twee mogelijke wijzen (Gretty- en Hendrixvingerzetting), maar het meest gebruikt hij de Hendrixvorm. De ingebouwde spanning in het Gretty/Hendrix- akkoord geeft fraai zijn boosheid weer over de belastingen in Engeland. Lennon gebruikte het Gretty-akkoord in Sexy Sadie; ook een ‘boos’ liedje.

De vijfde Beatle: Jim Gretty?
McCartney heeft helaas nooit veel meer over deze Jim Gretty vertelt dan dat hij het F demented-akkoord voorspeelde. Dat is jammer, want Gretty was een kleurrijk figuur en hij speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de vroege Beatles.

In de vijftiger en zestiger jaren was Gretty een verkoper in Frank Hessy’s muziekwinkel. Die lag aan Whitechapel en later in Stanley Street in Liverpool. Hij had ook gewerkt als entertainer in diverse clubs in Liverpool, vanaf de dertiger jaren. Meest belangrijk: het was diezelfde Gretty die een gitaar verkocht aan Mimi Smith, de tante Mimi van John Lennon. Mimi kocht die gitaar natuurlijk voor haar neefje, John Lennon.

Veel later kwam Gretty met John Lennon zelf in contact. John Lennon kwam de muziekwinkel binnen op zoek naar een snaar voor zijn Rickenbacker-gitaar, die snaar was gebroken en niet te vinden bij andere muziekwinkels. Gretty had er ook geen liggen, maar hij liep naar een Rickenbacker-gitaar die te koop was in de winkel, haalde daar de snaren van af en gaf ze aan John Lennon.

Begin zestiger jaren organiseerde Gretty ook concerten en hij boekte The Beatles op verschillende gelegenheden. Eén daarvan was bijvoorbeeld in de Albany Cinema in Liverpool, op 15 oktober 1961. Daar trad ook een komiek genaamd Ken Dodd op. Deze Dodd zouden ze later nog tegenkomen bij televisieshows.

In 1961 klonk er nog niet echt zoals het zou moeten, want Ken Dodd vond de Beatles vreselijk en drong erop aan dat ze zo snel mogelijk van het podium zouden verdwijnen.

Je kan je dus afvragen wat er van de Beatles geworden zou zijn zonder Jim Gretty. Zou John Lennon nog gitaar gespeeld hebben als Mimi geen gitaar gekocht had van Gretty?

– Bob de Jong –