Je zou, met wat fantasie, majeur en mineur het dag en nacht van de muziek kunnen noemen. Het vrolijker majeur met zijn grote tertsbegin, de dag tegenover het terughoudender, meer nachtelijk mineur van de toonsoorten met de kleine terts als begin van de toonladder. Het is een grappig toeval dat juist het derde album van The Beatles ‘A Hard Day’s Night’ een staalkaart blijkt te zijn van majeur- mineurverbindingen binnen verschillende songs.
Een beknopte uitleg voor de muzikale leek.
Mineur kan zich op twee manieren tot majeur verhouden. De tonica (slotnoot van elke song of een deel van een song) blijft gelijk. In C gedacht: C-D-E (drie witte pianotoetsen) is majeur omdat je twee grote stappen zet. Mineur wordt dan c-d-es. Twee witte en een laatste zwarte toets op de piano, ofwel: een grote stap gevolgd door een kleine stap. Hierbij veranderen een paar noten in de toonsoort. Simpel gezegd en een beetje gechargeerd: waar alle toetsen wit zijn in C majeur, zijn er in c mineur drie zwart.
Een andere manier om van een majeurtoonladder naar mineur te gaan is het combineren van C majeur met a mineur. De tonen/toetsen blijven dan hetzelfde (ook weer een beetje gechargeerd omdat ik een vaak voorkomende kleine aanpassing bij mineurlijnen die omhoog gaan buiten beschouwing laat), maar het rustpunt ligt twee toetsen lager. Dus: dezelfde noten, maar de muziek eindigt niet op C maar op A. Omdat a-b-c als begin een grote stap met een kleine combineert is het mineur.
Daarnaast kun je natuurlijk moduleren (veranderen van toonsoort) waarbij elke majeur/mineurcombinatie een optie is. Een vroeg voorbeeld daarvan vind je in ‘From Me To You’ dat in C majeur staat maar waarin voor het ‘I got arms…’-deel gemoduleerd wordt naar g mineur. Dat is iets dat een eigen column verdient, al was het maar omdat McCartney het decennia later nog steeds beschouwt als de eerste grote harmonische vondst van de heren.
De titelsong van het derde Beatlesalbum staat in G. Er zijn geen echte veranderingen van toonsoort. In het ‘When I’m home’-deel is geen sprake van een modulatie, daarvoor is het te vluchtig. Er zijn wel een paar plekken waar blue-notes voorkomen. Blue-notes ontstaan wanneer je in een toonsoort de derde en/of zevende toon verlaagt. Deze noten geven de blues zijn specifieke klankkleur. Je zou het in deze song met wat fantasie de verdwaalde mineurnoot in majeur kunnen noemen. Voorbeelden: ‘I should be slee-PING….’: (7). ‘Will make me feel ALL-right’ (3)
Er staat een behoorlijk aantal songs op AHDN dat harmonisch zo interessant is (b.v. ‘And I Love Her’), dat ze een eigen bespreking verdienen. Hier beperk ik me tot twee songs (één van Paul en één van John) die vooral opvallen doordat ze de hiervoor beschreven majeur/mineur combinaties gebruiken. Dezelfde basiskeuze voor een deel op dezelfde manier gebruikt, maar deels ook op een eigen manier uitgewerkt.
‘Things We Said Today’.
Het derde nummer van kant twee staat in a mineur. Het mijdt in de mineurdelen zelfs de voor de hand liggende verhogingen van de zesde en zevende toon stijgend, waardoor ook de vijfde trap (doorgaans toch majeur) telkens als mineurakkoord opduikt (een em akkoord i.p.v. E). Dat geeft de afsluitende akkoordformules een grote mate van zachtheid.
Voor het ‘Someday when I’m…’-deel moduleert Paul naar C groot. Eigenlijk moduleert hij niet, maar kiest hij gewoon zonder omwegen C als tijdelijk rustpunt. Zoals eerder beschreven delen majeur en mineur daar waar mineur twee toetsen onder de majeurtoonladder begint dezelfde noten. Dat maakt deze verandering simpel. De weg terug is een ander verhaal. Onder het motto ‘waarom makkelijk doen als het moeilijk kan’ eindigt de zin ‘wishing you…away’ op ‘away’ met een Bes-akkoord. Dat is geen akkoord dat zomaar in C of a voorkomt. In C is het de verlaagde zevende trap, het soort akkoord dat je eerder in wat meer rock-achtige songs verwacht. In a mineur is het de verlaagde tweede trap. Een prachtig ‘Napels’-achtig akkoord waarmee McCartney ons terugbrengt naar het a mineur van het begin (‘Than I will remember’).
We zijn er nog niet: majeur en mineur zijn ook te combineren vanuit hetzelfde rustpunt. Dat wil zeggen dat A de toon blijft waarom alles draait en precies dat doet Paul bij: ‘Me I’m just the lonely….’ We blijven in a maar het wat terughoudende van a mineur verandert zonder poespas in het meer open A majeur.
Ik weet niet of John dacht ‘wat Paul kan kan ik allang’, of dat John de eerste was en Paul het bij hem af heeft gekeken, maar Johns ‘I’ll Be Back’ bewandelt harmonisch wegen die dicht bij die van Paul liggen. John heeft alleen een mooi extraatje in petto.
I’ll Be Back staat in A majeur, maar na een korte inleiding zet de zang in a mineur in, om op ‘I’ll be back again’ (op ‘gain’) weer terug te keren naar A majeur. Een prachtige harmonische kleuring van de tekst. Het mineur rond ‘if you break my heart I’ll go’ gevolgd door de terugkeer naar majeur op het moment dat de tekst het ook over terugkeren heeft.
Voor het ‘I love you so’-deel raakt de muziek even aan fis mineur. Hier dus weer het uitstapje naar het mineur een paar tonen lager met gelijkblijvend basismateriaal.
Het extraatje bewaart John tot het eind. Het coda (instrumentale fade-out) beeldt de twijfel tussen weggaan en terugkomen uit door een constante afwisseling van a mineur en A majeur, waarbij het gitaarmotiefje eerst op majeur landt, waarna de herhaling op mineur uitkomt enz.
Het kan geen toeval zijn dat John en Paul op hetzelfde moment de mogelijkheden van majeur en mineur tot in het extreme zijn gaan verkennen. Hoe zou dat gegaan zijn? Samen in een kamer met gitaren op zoek naar de ultieme akkoordverbinding? Enthousiast over de vondsten en niet kunnen wachten om het uit te werken? Bestond er maar een ‘uitzending gemist’ voor dit soort momenten.
– Ton Steintjes –