Als ik Paul McCartney één vraag zou mogen stellen, zou ik hem vragen hoe hij op het idee van de modulatie tussen vers en refrein van Penny Lane gekomen is. Hij zou ongetwijfeld een anekdote aanhalen en een echt antwoord ontwijken.
Waarschijnlijk zou hij vertellen hoe ze als jochies met de bus naar de andere kant van Liverpool gereden waren alleen om iemand te bezoeken die ze kon uitleggen hoe een bepaald septiemakkoord te pakken op de gitaar, of hij zou vertellen hoe hij in gesprek met een andere band een akkoord dat de gitarist speelde herkende als fis mineur, waarna die gitarist zei: “Oh is that what it’s called! We always call it one up from F.”
McCartney zal in ieder geval niet weten dat zijn muzikale verklanking van de woorden een naam heeft met wortels in de barok: retoriek. Dit is het uitbeelden van woorden door muziek, zoals bijvoorbeeld in Strawberry Fields wanneer de melodie op Let me take you DOWN ook daadwerkelijk omlaag gaat. Een mooi toeval is verder dat de door Paul bedachte solo gespeeld wordt op wat, naar de belangrijkste vertegenwoordiger van de barok, een Bach-trompet genoemd wordt.
Penny Lane ontstond als reactie op Lennons Strawberry Fields Forever. Volgens Geoff Emerick (geluidstechnicus) was Pauls reactie “That’s fucking brilliant”, de eerste keer dat hij dit nummer hoorde. Dit, toen Lennon het voorspeelde/zong, zittend op één van de hoge krukken in studio twee. Een reactie die er, zo bewonderend uitgesproken, niet vaak geweest zal zijn tussen de twee rivalen.
Tussen het laatste concert in augustus 1966 en de dubbel A-kantsingle Strawberry/Penny zitten iets meer dan vijf maanden. Vijf maanden waarin men zich afvroeg of The Beatles uit elkaar waren, omdat ze nog nooit zo lang onafhankelijk van elkaar dingen hadden gedaan. John nam een film op in Spanje, Paul werkte aan muziek voor een film, George was in India, om sitar te leren spelen en Ringo zat thuis, of bezocht John in Spanje.
Er bestaat een leuk filmpje waarbij een tienerpubliek van een tv-show in Amerika voor het eerst de videoclips van deze beide nummers ziet. De reacties zijn overwegend: “Wat zien ze er raar uit… wat een rare muziek is dit (Strawberry)… dit is wel iets beter (Penny).” Grappig om te zien hoeveel intenser ontwikkelingen zijn op het moment dat ze plaatsvinden.
Het kunnen overzien van de hele carrière werkt onvermijdelijk vervlakkend, hoewel ik toen ik ongeveer negen jaar na verschijning kennis maakte met deze nummers ook wel geschokt was door Strawberry Fields. Helaas lieten ze je in de winkel nooit een nummer uitluisteren: de naald werd al snel verplaatst naar het volgende nummer, maar de mellotron-inleiding was al wel een kippenveldingetje.
De hoes van deze single is de eerste die foto’s had in Engeland, al was dat in de eerste oplage vanwege de kosten beperkt. Op de voorkant The Beatles met hun nieuwe look en op de achterkant jeugdfoto’s. Dit zou hun eerste single blijken die niet de nummer één-plek in het Verenigd Koninkrijk haalde.(*) Release Me van Engelbert Humperdinck (denk niet dat er iemand nieuwsgierig wordt) hield ze daarvan af.
O ja, de modulatie:
Penny Lane staat in B (verzen) maar het refrein staat in A. Het komt daar vrij simpel door de vierde trap in B (E) te behandelen als de vijfde trap in de nieuwe toonsoort. Wat het geniaal maakt is dat dat telkens gebeurt onder de woorden: “very strange”.
Dit is inderdaad een heel gekke modulatie (= een verandering van de ‘thuishaven of het rustpunt’ van een muziekstuk): vijf of vier noten omhoog is simpel, drie omhoog of omlaag is geen probleem… één omhoog is zo plat dat The Beatles dat maar één keer doen buiten het eind van dit nummer om (Pepper reprise) en dan zo dat het wel heel goed werkt, maar één omlaag is onlogisch.
Het refrein eindigt met “meanwhile back”, waarbij de modulatie inderdaad de omgekeerde weg bewandelt naar B terug. De consequentie hiervan is dat de refreinherhaling aan het eind wel die toonomhoogmodulatie geeft wat voor de intensivering zorgt, die je van een dergelijke modulatie verwacht en waarmee nog eens duidelijk wordt dat een toon omlaag gaan inderdaad “very strange” is.
– Ton Steintjes –
(*) Onder andere in de USA en in Nederland haalde Strawberry Fields Forever/Penny Lane wel gewoon de nummer 1-positie.